«مدل» منطقه متحدالمرکز طراحی شده توسط ارنست برگس بدون در نظر گرفتن ماهیت و زمینه آن به عنوان یک «مدل» برنامه ریزی شهری در نظر گرفته شد. به نظر می رسد که وجه اشتراک در معنا «انتزاع واقعیت» است، با هدف درک بهتر یک سیستم واقعی یا توانایی پیش بینی رفتار آن در رابطه با شهرها.
روند برنامه ریزی شهری بر اساس خواسته ها و تجربیات قبلی مردم است. رویکرد برنامه‌ریزی اتخاذ شده توسط هر شهر باید متناسب با کاربران آن باشد و باید امکان عملیات روان روزانه همه عملکردهای متحد را فراهم کند. معماران، برنامه ریزان و فیلسوفان از پیشینه های فرهنگی مختلف ایده های متعددی را با هدف صریح ساختن یک مدل برنامه ریزی موثر که قادر به حل مشکلات منطقه بندی، محیطی و حتی اجتماعی باشد، ارائه کردند. در اواخر قرن نوزدهم، مکاتب مختلف فکری به وجود آمدند تا دیدگاه‌های خود را در مورد اینکه یک شهر عالی چگونه به نظر می‌رسد، ارائه کنند. یکی از این مفاهیم که در اوایل دهه ۱۹۹۰ مطرح شد، مدل منطقه متحدالمرکز بود.
در سال ۱۹۲۵ ارنست دبلیو بورگس مفهوم مناطق متحدالمرکز را مطرح کرد. (۱۹۲۵، برگس). برگس پیشنهاد کرد که کاربری زمین شهری در اطراف منطقه تجاری مرکزی (CBD) در حلقه های متحدالمرکز سازماندهی شده است (شکل ۲ را ببینید)، که هر حلقه شامل کاربری متفاوتی از زمین است. این مفهوم بر اساس تحقیقات انجام شده در شیکاگو از دهه ۱۹۸۰ تا اوایل قرن بیستم توسعه یافت. از آنجایی که CBD (منطقه I) در دسترس ترین سایت است، مرکز شهر است و شامل مغازه ها، دفاتر، هتل ها و رستوران ها، تئاترها، بانک ها و سایر امکانات رفاهی است. CDB توسط یک منطقه انتقال احاطه شده است که توسط تجارت و تولید سبک (منطقه II) مورد تهاجم قرار گرفته است. کارگران منطقه III در صنایعی کار می کنند که از منطقه تخریب (منطقه II) خارج شده اند، اما همچنان مایلند در نزدیکی محل کار خود زندگی کنند. فراتر از این، مناطق مسکونی مجتمع‌های آپارتمانی سطح بالا (منطقه IV) یا مناطق مسکونی تک‌خانواده‌ای «محدود» است. منطقه رفت و آمد (منطقه V) فراتر از محدوده شهر گسترش می یابد و شامل جوامع حومه شهر یا شهرهای اقماری در فاصله ۳۰ تا ۶۰ دقیقه از CBD است. “تهاجم” و “جانشینی” برای توصیف روند تغییر در الگوهای فضایی مسکونی استفاده شده است. با رشد و توسعه شهر در منطقه انتقال، CBD بر ناحیه بلافاصله اطراف آن فشار وارد می کند. گسترش بیرونی CBD به مناطق مسکونی مجاور تجاوز می کند و ساکنان را مجبور به نقل مکان می کند. این روند احتمالاً ادامه خواهد داشت و هر محله از منطقه تجاری مرکزی دورتر می شود. برگس ادعا کرد که مهاجران و خانواده‌های کم درآمد عمدتاً در خانه‌های درون شهری ساکن هستند. با رشد شهر و گسترش CBD به خارج، افراد کم درآمد به مناطق دورافتاده رفتند، در حالی که ساکنان مرفه بیشتر از CBD دورتر شدند. این نظریه برای کشف رابطه مثبت بین درآمد خانوار و محل سکونت قابل توجه بود، به طوری که گزارش شده است که خانوارهای مرفه بیشتری دورتر از CBD زندگی می کنند.
مدل برجس (همچنین به عنوان مدل منطقه متحدالمرکز شناخته می شود) تلاشی برای درک سازماندهی فضایی و الگوهای استقرار است. برای چندین دهه، مناطق شهری موضوع مطالعه بوده است. نحوه زندگی مردم، محل ظهور ساختارهای شهری و نحوه تعامل و رفتار مردم همیشه یک موضوع جالب بوده است. با گسترش جمعیت شهری و توسعه شهری در طول زمان، ما انسان ها عملاً در تمام مناطق کره زمین ساکن شده ایم. سازگاری انسان لزوماً بعداً زمانی که تغییرات محیطی در اولویت قرار می گیرند اتفاق می افتد. انسان‌ها می‌توانند با محیط‌های زندگی سازگار شوند و شرایط زندگی را در بیابان‌ها، دشت‌های سیل‌زده، مناطق گرمسیری، مناطق سردسیر و هر جای دیگری که بخواهند ایجاد کنند. این امر با افزایش پیشرفت های تکنولوژیکی و توانایی مدیریت و تنظیم محیط زیست امکان پذیر شده است.
مدل منطقه متحدالمرکز و تراکم جمعیت
تراکم جمعیت در مکان های خاص به شدت تحت تأثیر مناطق متحدالمرکز است. تراکم جمعیت با توجه به منطقه متفاوت است. با خروج از مناطق مرکزی، جمعیت کاهش می یابد. مناطق رفت و آمد بسیار کوچکتر از مناطق مسکونی طبقه کارگر هستند زیرا تعداد افراد با مدارک و تحصیلات پایین بسیار کمتر از افراد با مدرک و تحصیلات بالاتر است. این امر در تمام مناطقی که از نظر شکل کوچکتر هستند اتفاق می افتد زیرا اعتقاد بر این است که هر چه به مرکز شهر نزدیکتر باشد افراد بیشتری در آنجا زندگی می کنند و البته افراد کمتری ثروت زیادی برای خرید مسکن خود دارند.
دلیل نظریه منطقه متحدالمرکز
مدل Burgess همبستگی مثبت بین وضعیت اقتصادی و فاصله از مرکز شهر را در نظر می گیرد. گاهی اوقات به این مدل منطقه متحدالمرکز یا مدل هم مرکز یا نظریه متحدالمرکز نیز گفته می شود. این امر باعث می شود وضعیت اقتصادی-اجتماعی بهتر فاصله از منطقه مرکزی بیشتر باشد. منطقه مرکزی تراکم بالایی دارد و زمین در دسترس کمیاب است. وی در تلاش برای تبیین ساختار و رشد شهرها، نظریه ناحیه متحدالمرکز را مطرح کرد. این نظریه پیشنهاد می کند که شهرها در مناطق متحدالمرکز رشد و توسعه خارجی دارند. به عبارت دیگر، اصل اصلی مدل این است که وقتی یک شهر رشد می‌کند، به طور شعاعی از هسته خود به چندین دایره یا منطقه متحدالمرکز گسترش می‌یابد. به همین دلیل، بخش مرفه تر جامعه دور از مرکز شهر زندگی می کنند و می توانند خانه های بزرگ بسازند. برگس تغییر الگوهای فضایی مناطق مسکونی را به عنوان فرآیند “تهاجم” و “جانشینی” توصیف کرد. با رشد و توسعه شهر در طول زمان، CBD بر منطقه اطراف (منطقه انتقال) فشار وارد می کند.
برگس یک چارچوب توصیفی ارائه می دهد که در آن هر دو بخش اکولوژی انسانی – الگوهای کاربری فیزیکی زمین و ارتباطات انسانی – ضمنی هستند. با استفاده از شیکاگو به عنوان مثال، برگس معتقد بود که وقتی شهرها به سمت بیرون گسترش می یابند، تعامل بین مردم و سازمان های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنها منجر به گسترش رادیکال به بیرون و تشکیل یک سری مناطق متحدالمرکز می شود. مدل بخش یک شهر از شیکاگو الگوبرداری شد. مسکونی با درآمد بالاتر در امتداد دریاچه میشیگان و شمال CBD ساخته شد. مدل بخش از نزدیک در شیکاگو اجرا می شود. مدل متحدالمرکز بر اساس فرآیند تهاجم و جانشینی ساخته شده است. تهاجم فرآیندی است که لزوماً بیان می‌کند که گسترش مستمر مناطق داخلی به مناطق بیرونی در نتیجه «تهاجمی» ذاتی مهاجر به کلان شهر است، در حالی که جانشینی زمانی رخ می‌دهد که یک منطقه تحت سلطه فعالیت‌های وارد شده به آن منطقه قرار گیرد.
کلان شهر آمریکا معمولاً به عنوان مجموعه ای از مناطق توصیف می شود که با دور شدن از مرکز، سن و تراکم آنها کاهش می یابد. مدل منطقه متحدالمرکز، که در آن شخصیت هر حلقه به وضوح مشخص می شود، محبوب ترین مدل برای تعمیم ساختار و سازمان کلان شهر آمریکا باقی می ماند. در شهر برای فضای محدود رقابت وجود دارد. فقط کسانی که می توانند بیشترین هزینه را داشته باشند و بهترین مکان را برای کسب و کار و خانه خود تضمین کنند، می توانند موفق شوند. در نتیجه، نظریه منطقه متحدالمرکز بر تنش مداوم بین مردم شهر و جوامع در خارج تمرکز دارد. همچنین روند تمرکز گروه های اجتماعی و تفکیک را با بزرگ شدن شهرها نشان می دهد. طبق این پارادایم نظری، پنج ناحیه متحدالمرکز عمده وجود دارد. آنها به شرح زیر است:
با این حال، عدم سازماندهی لزوماً در نظریه برگس نامطلوب تلقی نمی شود، به ویژه که در یک چارچوب تکاملی نیست. در واقع، توضیح مقدماتی از «نوآوری مخرب» یا «تخریب خلاقانه»، اصطلاحی که در بخش فن‌آوری مدرن تبدیل شده است، ارائه شده است.
برگس به استعاره صریح ارگانیسم در «تحرک به عنوان نبض جامعه» بازمی گردد. اگر موج خون جزر و مدی را به جای آب دریاچه در نظر بگیریم، «هجوم» قبلی مهاجران را می‌توان به‌عنوان خونی توصیف کرد که شدیداً در رگ‌های کلان شهر می‌ریخت و خون قدیمی را جابجا می‌کرد. برای تأکید بر این نکته، برگس دو شکل حرکت را تعریف می کند: حرکت بدون تغییر، که در آن فرد به شیوه ای مشابه و معمولی به حرکت خود ادامه می دهد، و تحرک که به عنوان تغییر در حرکت ناشی از یک محرک جدید توصیف می شود. تحرک برای Burgess در درک پیشرفت شهر بسیار مهم است. در مقابل، او احساس می کند که پاسخ به یک محرک جدید به یک واکنش کامل نیاز دارد تا یک واکنش قطعه ای. واکنش فرد در این مورد به احتمال زیاد گیج کننده یا افراطی است. از آنجایی که افراد در مناطقی که بیشترین تحرک را دارند، بیشتر با محرک‌های تازه مواجه می‌شوند، خطر غرق شدن در آنها و ایجاد واکنش‌های قطعه‌ای افزایش می‌یابد. برگس از این منطق استنباط می‌کند که مکان‌هایی که تحرک بیشتری دارند اختلال اجتماعی بیشتری خواهند داشت. در نتیجه تحرک علاوه بر نوسان جمعیت، دومین شاخص وضعیت متابولیسم شهر است.
انتقادات
اعیان‌سازی شهری، جهانی‌سازی و تأثیر کلی این دو عنصر بر رویکردهای برنامه‌ریزی مدرن توسط مدل در نظر گرفته نشده است. این مدل در یک صفحه همسانگرد ایجاد شد که در حضور یک منظره ایستا بی حرکت باقی می ماند. در شهرهای امروزی، این یک گزینه نیست. از آنجایی که یک هسته واحد در عصر امروزی به سادگی به معنای استفاده از زمین شلوغ و پر بار است، یک رویکرد شهری چندمرکزی تر می تواند به پایداری مدل کمک کند. چندین منطقه با کاربری مختلط که در اطراف منطقه بندی پراکنده شده اند تا حدودی از بار روی مرکز کاسته می شود. همچنین گیج کننده است که، علیرغم دسترسی بهتر به همه امکانات، شهر امروزی مرفه تلقی می شود، با این حال زمین به طور کلی گران تر از حومه شهر است، که دورتر از مرکز هستند و ارزش املاک پایین تری دارند. این در تضاد کامل با وضعیت اکثر شهرهای آمریکا است، جایی که هسته مرکزی آن فقیر است اما حومه ها رشد می کنند. متأسفانه مدل دقیقاً برعکس می گوید و در شرایط برنامه ریزی امروزی بی معنی می شود.
رویکرد منطقه متحدالمرکز در گذشته برای شهرهایی که فاقد مفاهیم فعلی مانند توسعه ترانزیت محور و برنامه ریزی هوشمند بودند مناسب بود. این استراتژی در ایجاد محله های مرفه به سمت بیرونی ترین حلقه موفقیت آمیز بود، اما نتوانست تأثیرات اصیل سازی بر این مناطق را درک کند، که منجر به تغییر در شخصیت آنها در نتیجه افزایش جمعیت می شود. برای ارائه یک مدل قوی که یک قرن را در بر می گیرد، این جزئیات جزئی به علاوه چشم اندازی برای آینده ضروری است. مفهوم برگس برنامه ریزی شعاعی را ساده کرد اما در نتیجه راه حل های عملی ارائه نکرد. با این حال، چنین مدل‌های کاربری شهری را نمی‌توان انکار کرد که دارای لایه‌های متعددی هستند که ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه را نشان می‌دهند. آنها همچنین در مستندسازی سیستماتیک مشکلات موجود و توسعه راه حل های مربوط به منطقه کمک می کنند.
به منظور درک و کشف چیز جدیدی در مورد چگونگی پیدایش یک مکان، تحقیقات زیادی با پارامترهای زیادی انجام شده است. افسانه ها و داستان های بزرگان ما و همچنین تحقیقات علمی در این دسته قرار می گیرند. مطالعه آرایش فضایی فعالیت ها در یک شهر و همچنین شکل شهری و چگونگی تأثیر آن بر شخصیت فضایی دو نمونه است. فرضیه مدل منطقه متحدالمرکز، که فعالیت ها را به شکل حلقه های متحدالمرکز سازمان می دهد، یکی از این مفاهیم است.
بر اساس مشاهدات و مطالعات شهرهای متعدد و گسترش شهری، این مدل ها و ایده ها تولید شد. چنین تحقیقاتی برای درک بهتر اشکال فضایی شهرهای بزرگ آمریکا و اروپا از جمله شیکاگو، بوستون، نیویورک و لندن و غیره انجام شد. یافته‌ها برای همه محیط‌های شهری قابل اجرا نبودند، اگرچه در چند مورد به خوبی عمل کردند. با این وجود، چنین مطالعه ای تمایل به یادگیری بیشتر در مورد چگونگی رشد شهرها، نحوه شکل گیری الگوهای کاربری زمین و آنچه که آنها را شکل داده است، نشان داد. بهبودها ادامه یافت و نتایج بیشتری به دست آمد. موقعیت جغرافیایی، اقتصاد، حمل و نقل، اتصال، شکل شهر و سیاست‌ها به این ترکیب اضافه شد که منجر به تصویر کامل‌تر و نتایج دقیق‌تر شد.
درباره نویسنده
Suksheetha Adulla در حال حاضر در حال تحصیل در رشته معماری و برنامه ریزی شهری در دانشگاه نیوکاسل، انگلستان است. او در آرزوی تبدیل شدن به یک طراح معماری با این هدف است که اشتیاق خود را نسبت به طراحی با محبت نسبت به محیط زیست ترکیب کند و جامعه ای بسازد تا مردم را در سفری سبز با تمدن پیچیده الهام بخشد، انگیزه دهد و تجهیز کند. او یک معتاد به کافئین است که عاشق بازی بسکتبال، خواندن کتاب و شیرینی پزی است.